Нам трэба лідар-атаман? Гісторык Цімох Акудовіч — пра стратэгію выжывання беларусаў і што рабіць з Расіяй

«Ёсць знакамітая прымаўка «не дай Бог жыць у часы пераменаў», але вось мы ў гэтыя часы жывем», — разважае гісторык Цімох Акудовіч пра тое, што нас чакае. Пагутарылі з ім пра сямейнае, пра найбольшага шкодніка ў беларускай гісторыі, а таксама тое, якога лідара патрабуе сённяшняя Беларусь, ці замінае нам законапаслухмянасць і колькі нам яшчэ наканавана жыць пад уплывам Масквы. 

Цімох Акудовіч. Фота з асабістага архіва

«Прыйшоў час займацца кааператывамі»

«Наша Ніва»: Як даецца эміграцыя вам як беларускаму гісторыку, экскурсаводу і ў прынцыпе завязанаму на тэме Беларусі чалавеку?

Цімох Акудовіч: Экскурсіі я цяпер не ваджу: вырашыў, што яны ў Беларусі засталіся. Агулам можна сказаць, што мая Беларусь са мной пераехала: усе мае справы засталіся беларускімі. Яны сталі крыху іншымі самі па сабе, але гэта ўсё той жа беларускі свет і часцей за ўсё — тыя ж самыя людзі. І няважна, ці яны тут, ці ў Беларусі.

Занятак гісторыяй не патрабуе дасяжнасці канкрэтных людзей ці тэрыторыі. Мінуўшчынай можна займацца амаль у любым месцы. Сучасныя тэхналогіі дазваляюць шмат чаго рабіць, будучы за мяжой. У перадачы, якую я вяду, дарэчы, большасць праглядаў з Беларусі.

«НН»: Ці зразумелі вы нешта новае пра Беларусь, жывучы на адлегласці?

ЦА: Можа, я пачаў больш цаніць гісторыю эміграцыі беларускай, якая раней знутры Беларусі глядзелася нейкай другаснай. Тут разумееш, што яна мае сваю багатую гісторыю — і пасляваенная эміграцыя, і эміграцыя 90-х. І што беларусы за мяжой шмат чаго зрабілі, пра што мы не ведаем.

Мне стала цікава, як можна будаваць Беларусь цяпер, у сусветным кантэксце. І тут ранейшы эмігранцкі досвед можа быць карысны для сучасных беларусаў, якія мусяць лавіць сваю ідэнтычнасць у замежжы.

Для сябе я знайшоў практычнае прымяненне, запусціўшы праект магістратаў, які аб'ядноўвае людзей на фундаванне карысных беларускіх праектаў. Гэта маленькая пакуль што ініцыятыва. Але яшчэ сто гадоў таму філосаф Ігнат Абдзіраловіч сказаў, што адна з ключавых яго ідэй — неабходнасць кааператываў у беларусаў. Прыйшоў час займацца кааператывамі.

Для мяне сёння, напэўна, гэта асноўная думка. Бо гэта пра ўсвядомлены грамадзянскі ўдзел у важных справах.

«НН»: Раскажыце, якім рэалізаваным магістратам вы найбольш ганарыцеся і што плануеце далей?

ЦА: На гэты момант мы рэалізавалі пяць магістратаў для пяці розных праектаў. Самы паспяховы — паўгода падтрымання выдавецтва «Кнігаўка», за шэсць месяцаў мы назбіралі для выдавецтва 20 тысяч еўра. У працэсе паўдзельнічала трыста чалавек, што паспрыяла развіццю: «Кнігаўка» мае сваю кнігарню ў Варшаве і сістэму продажаў.

Іншыя праекты былі меншыя па маштабах, але, мне падаецца, вельмі карысныя, бо для малых праектаў нават пяцьсот даляраў на месяц (калі яны іх цягам года атрымліваюць гарантавана) — гэта і фінансавая, і маральная падтрымка. Калі табе плацяць 40 канкрэтных чалавек, то ты разумееш, што робіш нешта не аднаму табе патрэбнае. Так мы падтрымалі сістэму аўдыягідаў ULegend, якія робяць беларускія гіды па ўсім свеце, спартовы клуб «Волат, а таксама падлеткавы клуб «Спадчына» і адукацыйны праект Беларуская школа ў Варшаве.

Цяпер у нас дзейнічае новы кніжны магістрат — захацелася падтрымліваць праекты, карысныя для развіцця беларускага кніжнага рынку. Людзі аб’ядналіся там па трошкі іншай логіцы: яны пагаджаюцца ўносіць у агульную скарбонку нейкую суму грошай штомесяц, і мы разам вырашаем, на што гэтыя грошы пойдуць. Мы ўжо падтрымалі першы праект, але які, я пазней скажу.

Фота: «Наша Ніва»

Цяперашняе кола людзей, гатовых фінансаваць, я сабраў з ліку тых, хто раней удзельнічаў у папярэдніх магістратах. Далей мы будзем запрашаць і новых людзей.

Ідэя ў тым, каб ствараць самадастатковыя супольнасці беларусаў, якія разумеюць, чаго яны хочуць, і заказваюць закрыццё гэтых сваіх жаданняў самі, паціху самі развіваюць тое, што ім трэба.

«НН»: З улікам, што ваш бацька — беларускі філосаф і літаратурны крытык Валянцін Акудовіч, у вас было беларускамоўнае выхаванне з дзяцінства?

ЦА: Бацька размаўляе па-беларуску, колькі я сябе памятаю. Пры гэтым, як я разумею, ён перайшоў на беларускую дзесьці акурат у часы майго нараджэння. Таму ў нас у доме заўсёды гучала беларуская мова, акцэнтавалася ўвага на беларускіх творах, але пры гэтым ніколі не было канкрэтных патрабаванняў ці прымусу гаварыць па-беларуску.

І я ладную частку дзяцінства прагаварыў па-расейску. Я хоць і вучыўся ў беларускамоўным класе, але там толькі прадметы выкладалі па-беларуску, а сама камунікацыя ўся была па-расейску.

Я перайшоў на беларускую цалкам у дзясятым класе — два беларускамоўныя класы аб’ядналі, і з суседніх класаў прыйшлі два хлопцы, якія паміж сабой гаварылі па-беларуску, так у мяне з’явілася беларускамоўная кампанія.

«НН»: Чым цяпер займаецца ваша жонка?

ЦА: Жонка ў мінулым таксама экскурсавод, як і я. Цяпер яна працуе ў айці — перайшла ў новую сферу з 2020 года, пасля ковіду. Сыну нашаму восем гадоў, ён ходзіць у польскую школу. Дома мы размаўляем па-беларуску, і ён досыць лёгка балансуе паміж польскай і беларускай.

«Ці гэтая зменлівасць прывядзе да разбурэння сцен, ці зруйнуе нас саміх»

«НН»: Як вам свет з прыходам Трампа і яго адміністрацыі да ўлады? Беларусі і беларускім інтарэсам у гады іх кіравання будзе горш ці лепш?

ЦА: Я не палітолаг, таму, па шчырасці, не моцна сачу за гэтай сферай. Але відавочна, што ў амерыканскім грамадстве, як ва ўсім свеце, ківач, які залішне ў свой час хіснуўся ў левы бок, зараз па інерцыі спрацоўвае ў правы, прыводзячы да ўлады правых палітыкаў і папулістаў.

Зараз свет больш штарміць. Тое, што прынёс Трамп — вялікую зменлівасць сітуацыі. Не таму, што ён яе плануе, а таму, што ён так выбудоўвае сваю палітыку. Ён сам не ведае часам, як яе будаваць, мне падаецца, проста адчувае. Ён у гэтым да Лукашэнкі падобны.

Ці прывядзе гэтая зменлівасць да разбурэння нейкіх сцен, якія нам заміналі развівацца, ці яна, наадварот, зруйнуе нас саміх і ўсю нашу тутэйшую прастору, я не ведаю, паглядзім. Ёссць знакамітая прымаўка «не дай Бог жыць у часы пераменаў», але вось мы ў гэтыя часы жывем.

«НН»: З выбараў-2020 хутка будзе пяць гадоў, поўнамаштабная вайна ва Украіне ідзе трэці год. Хто, на ваш погляд, сёння больш згубіў сувязь з рэальнасцю — Пуцін ці Лукашэнка?

ЦА: Лукашэнка больш практычны — гэта відавочна. Яго турбуе толькі асабістая ўлада, якую ён у свой час захапіў. І калі хтосьці пагражае гэтай асабістай уладзе, ён робіць тое, што рабіў у 2020 годзе — гатовы знішчыць цэлы народ. У яго тут адзін пункцік, а ў Пуціна ўсё ж ёсць пункцік на тым, каб стаць падобным да Кацярыны II. Каб яму аднойчы паставілі помнік побач з Пятром I.

Лукашэнка заўсёды разумее, што ён, умоўна, сядзіць у маленькай хатцы, якую ў любы момант можа сарваць ветрам які-небудзь ураган ці злева, ці справа. Пуцін — сам той ураган, ён валадар вятроў. І гэта мозг ламае вельмі хутка, таму ён больш адарваны ад рэальнасці, я лічу.

«НН»: Вы неяк у кантэксце Расіі казалі, што цяпер ужо назіраецца злом імперыі. Ці не занадта пазітывісцкая думка?

ЦА: Я гэта казаў на пачатку вайны, і, можа, яно было занадта эмацыйна. Але мне падаецца, такія маштабныя падзеі не могуць праходзіць незаўважна для Расіі. У мінулыя сто гадоў пасля кожнага катаклізму Расія губляла тэрыторыі. Калі Расійская імперыя развалілася, Расія, канечне, потым пасля 1945 года забрала сабе тэрыторыі, але ў дзевяноста першым згубіла яшчэ больш. І мне падаецца, кожны наступны катаклізм яна будзе губляць патрошкі.

Найперш, што мяне цікавіць у гэтай гісторыі, — большае ўсведамленне людзей унутры імперыі, што яны хочуць самадастатковасці. Гэта ж тое, чаму адвалілася Украіна і балтыйскія краіны: людзі зразумелі, што ў іх ёсць нешта сваё каштоўнае. І цікава назіраць за тым, як унутры Расіі людзі таксама шукаюць нешта сваё, каштоўнае. Гэта вельмі туга ідзе там, канечне. Але мне падаецца, нейкія нацыянальныя рухі там больш актыўнымі сталі.

І крыўды назбіралася значна больш, відавочна, па выніках вайны, і таму яно дзесьці праявіцца. Думаю, там, як на тарфяным балоце — мы проста не бачым зверху, як там пад паверхняй гарыць агонь.

«Пытанне не ў тым, каб Расія развалілася і яе ўплыў знік, а ў тым, каб мы навучыліся яго купіраваць»

«НН»: Колькі беларусам наканавана жыць пад уплывам Масквы?

ЦА: У перспектыве ўсё залежыць ад таго, якой будзе Расія.

Калі ж мы гаворым пра рэальнасць, то з вялікай краінай з імперскімі амбіцыямі пад бокам нам жыць яшчэ вельмі доўга. І пытанне не ў тым, каб Расія развалілася і ўплыў гэты знік, а ў тым, каб мы навучыліся яго купіраваць. Мне падаецца, што ў нас гэты навык паступова развіваецца.

У савецкай Беларусі, якая была цалкам пад кантролем Масквы, беларускія дзеячы паспелі таго-сяго зрабіць для самой Беларусі. Цяперашняя лукашэнкаўская Беларусь, моцна залежачы ад Расіі, таксама здолела тое-сёе пабудаваць.

Я думаю, што ўменне неяк лавіраваць ва ўсёй гэтай гісторыі будзе ў нас і далей развівацца. Хаця хацелася б, канечне, адразу паставіць каменную сцяну і забыцца.

«НН»: Сцяна з Расіяй як мадэль ідэальнага суіснавання?

ЦА: З аднаго боку, гэта нядрэнна. Але, канечне, калі паразважаць глыбей: калі мы робім мяжу з Расіяй — значыць, падпадаем пад уплыў Еўропы, што нядрэнна.

Але каб быць самадастатковымі ў Еўропе, мы мусім гэтай Еўропе нешта прапаноўваць, прадаваць, быць нечым карыснымі. А пакуль адзінае, чым мы можам быць карыснымі — гэта тое, што мы масток з гэтым Мордарам, што мы ўмеем з ім размаўляць.

Проста каменная сцяна адразае нас ад магчымых рэсурсаў і магчымасцяў, чыста камерцыйных і фінансавых. Пабудова сцяны, канечне, нас бы вельмі супакоіла, але гэта не тое, што нам дапаможа развівацца далей. Навык працы з Усходам, напэўна, не варта губляць, бо гэта наша дасягненне, тое, што мы ўмеем.

«НН»: Ваш бацька неяк казаў, што «Беларусь ніколі не будзе толькі беларускай, але і ніколі не будзе толькі расійскай ці польскай». Вы самі як лічыце?

ЦА: Мне падаецца, ён тут меў на ўвазе менавіта беларускамоўнасць. Агулам Беларусь ніколі не была цалкам беларускамоўнай, тут з часоў балтаў і славянаў заўсёды панавала мінімум дзве моўныя групы, і нейкая неманалітнасць для нас — гэта нармальна.

Мне найперш важна, каб Беларусь была беларусацэнтрычнай. І калі ў гэтай сітуацыі частка беларусаў гаворыць не па-беларуску, мне гэта не падабаецца асабіста, але гэта хутчэй нармальная сітуацыя.

Адной са сваіх задач я бачу пашырэнне беларускамоўнага поля. Наколькі я яго пашыру, настолькі малайчына. Я не стаўлю мэты пашырыць яго на ўсе сто працэнтаў беларусаў: гэта абсалютна нерэальна, я да гэтага не дажыву. Таму лепей засяродзіцца на мэтах тут і цяпер. Колькі ў нас зараз беларускамоўных, такіх, каб усвядомлена? Ну, пара працэнтаў ад усяго насельніцтва, можа быць. І нам бы да дзесяці працэнтаў дагнаць. Наступныя пакаленні ўжо хай самі вырашаюць, чаго яны хочуць. Можа, праз 50 гадоў увогуле нацыі знікнуць, і мы на Марс паляцім.

Фота: «Наша Ніва»

«З’явіўся шанец вярнуць даўно зніклых грамадзян Рэчы Паспалітай у рэальнасць»

«НН»: Чулі думку, што пры ўсім змаганні з польскімі школамі ці Саюзам палякаў унутры самой Беларусі, з улікам колькасці эміграваўшых у Польшчу беларусаў, ніхто больш за Лукашэнку не прыклаў руку да апалячвання насельніцтва. Што вы пра гэта думаеце?

ЦА: Агулам тое, што ў нас ёсць такая масавая вымушаная эміграцыя — вельмі дрэнна. Але мне падаецца, тут ёсць і пазітыўны выклік. Большасць беларусаў, якія пераехалі, яны ў Беларусі мелі ідэнтычнасць? Яны называлі сябе беларусамі хутчэй таму, што так у школе сказалі. А тут яны вымушаныя выбіраць сваю ідэнтычнасць. Нават тыя, хто максімальна мімікрыруе пад палякаў, усё адно разумеюць, што яны іншыя.

Таму хутчэй эміграцыя беларусізуе большасць беларусаў з пазіцыі ўсведамлення.

У 21 стагоддзі сітуацыя, калі ты нарадзіўся ў Івацэвіцкім раёне, усё жыццё пражыў і памёр беларусам проста таму, што табе сказалі, што ты беларус, знікае. Перад кожным чалавекам сёння будзе паўставаць выбар: «Хто ты?» І трэба вучыцца паказваць людзям, што іх ідэнтычнасць важная.

Наконт канкрэтна Польшчы, мне здаецца, з’явіўся шанец рэалізаваць цікавы феномен і вярнуць даўно зніклых грамадзян Рэчы Паспалітай у рэальнасць. Людзей, якія ў нашай сітуацыі родам з Беларусі, якія лічаць сябе беларусамі, але вельмі лёгка пачуваюць сябе ў польскамоўнай культурнай прасторы. Усю праслойку старадаўніх ліцвінаў-краёўцаў павыразалі ў дваццатым стагоддзі, а тут яна раптам адраджаецца нечаканым абсалютна чынам. Гэта можа пайсці і дрэнным шляхам, але мне цікава гаварыць пра пазітыўныя сэцнары, бо тады ясна, куды рухацца. І пры пазітыўным раскладзе мы будзем мець суцэльны плюс —

беларусы лёгка арыентуюцца ў расійскай культуры, і калі з'явіцца поле беларусаў, якія лёгка арыентуюцца ў польскай культурнай прасторы, дык гэта ж для нацыі хутчэй вялізны плюс.

Плюс я не зусім уяўляю, што такое «цалкам спаланізавацца» ў сучасным свеце. Я вось да пераезду няблага разумеў польскую мову, бо вучыў яе спецыяльна як гісторык, у архівах сядзеў, але ў мяне практычная польская дагэтуль вельмі слабая: вакол беларускія справы і праекты, таму не моцна я сваю польскую падцягнуў. Думаю, шмат у каго такая ж гісторыя.

«Найбольшую шкоду Беларусі прынёс Лукашэнка»

«НН»: Пазняк неяк сказаў, што «ніхто не зрабіў большай шкоды для нацыянальных інтарэсаў Беларусі ў 1990-я, чым Станіслаў Шушкевіч». Што пра гэта думаеце? Хто, на ваш погляд, самы вялікі шкоднік у беларускай гісторыі?

ЦА: Я не палітолаг і перыядам пачатку 1990-ых не займаўся. Таму пра канфлікт Пазняка і Шушкевіча нічога сказаць не магу. 

Кожны чалавек заўсёды дзейнічае па-свойму, часцей за ўсё, ён лічыць, што робіць усё з добрых пазіцый, не заўсёды яно атрымліваецца.

Зараз, калі мы вызначаем найбольшую шкоду, я б назваў Лукашэнку. Хаця ён таксама лічыць, што ён усё на карысць робіць.

«НН»: У кантэксце 90-х і Лукашэнкі часта гучыць думка, што адзіны шанец яго перамагчы быў акурат тады, пакуль ён яшчэ быў слабы. Вы тут згодныя?

ЦА: Гісторыя ж яшчэ працягваецца. Але я згодны, што, напэўна, ключавым эпізодам быў 1996 год. Тое, што беларусы выбралі Лукашэнку, было часткай нармальнага развіцця падзей — вось яны яго лепш убачылі. Схема паламалася, калі ён пачаў усё пад сябе падмінаць, і беларускае грамадства не здолела яму супрацьстаяць. Пры тым, што спрабавала, мела сілы і рэсурсы, бо тады ў Лукашэнкі не было пад кантролем ўсё і можна было выводзіць людзей на вуліцы (і іх выводзілі). Але не даціснулі.

«У беларусаў ёсць схільнасць да законапаслухмянасці, да таго, што важнейшыя не памкненні людзей, а нейкія правілы»

«НН»: Згадваючы найперш 2020 год, вы казалі, што «нам не хапае палітыкаў, якія б цягнулі народ на маштабныя дзеянні». Тут віной рэпрэсіі ці нешта яшчэ ў тым ліку?

ЦА: Прычына, відавочна, у рэпрэсіях: палітычнае поле Лукашэнкам выпальвалася. Зрэшты, у савецкія часы таксама.

Але мне падаецца, ёсць яшчэ момант, які я заўважаю з пазіцыі назіральніка: у беларусаў ёсць нейкая схільнасць да законапаслухмянасці, да таго, што важнейшыя не памкненні людзей, а нейкія правілы. Таму ў нас вельмі рэдка з'яўляюцца нейкія атаманы, людзі, гатовыя ісці супраць сістэмы, ламаць яе.

І як толькі нехта ўсталёўвае сваю сістэму, то ўсё ёй падпарадкуецца. Мне падаецца, гэта таксама крыху спрацавала ў тым жа 1996-м.

«НН»: То-бок Беларусі патрэбны лідар-атаман?

ЦА: Гэта пытанне сур'ёзнага маральнага выбару, таму што з аднаго боку — так. Вельмі напрошваюцца ў цяперашняй сітуацыі асобы кшталту Пілсудскага альбо Леніна. Кіраўнікі падпольных партый, паўмілітыразаваных, якія збіраюць падпарадкаваную сабе групу людзей. І з ёй, нягледзячы ні на якія правілы, шукаюць акно магчымасцяў і ў яго ўлазяць.

Калі ў Беларусі цяпер паламаныя ўсе законы, наяўнасць такіх правадыроў выглядае максімальна лагічна. З іншага боку, такія лідары прыносяць шмат крызісу. І наколькі мы хочам такіх лідараў — вялікае пытанне да нас усіх.

Можна ўявіць сабе больш лёгкія сітуацыі. З перыяду Карла Манэргейма, напрыклад: чалавек з расійскім бэкграўндам, які становіцца на нацыянальныя пазіцыі і ў тым ліку дзякуючы сваім сувязям з Расіяй здатны выбудоўваць самастойнасць, без вялікіх войнаў (праўда, да пары да часу). У прынцыпе, Бабарыка ішоў з гэтай пазіцыі: у нас будзе дэмакратыя, але мы зможам дамовіцца з нашым самым страшным сябрам і ворагам.

Але ўсё ж тое, што тармозіць цяпер наш палітычны беларускі працэс — тое, што мы баімся ствараць сабе лідараў першага тыпу, бо яны заўсёды пра нейкі гвалт і парушэнні законаў. Пры гэтым лідараў другога тыпу Лукашэнка шчоўкае, як арэшкі.

«НН»: У гэтай сістэме каардынат Святлана Ціханоўская, відавочна, лідар другога тыпу. Калі сітуацыя не зменіцца, кабінет Ціханоўскай чакае лёс Рады БНР, сімвалічнае значэнне?

ЦА: Рызыка тут ёсць. У той жа час паўтарэння гісторыі не здарыцца як мінімум таму, што Ціханоўская была абраная як прэзідэнтка вялікай колькасцю людзей (у БНР не было такога мандата ў свой час). Ну і Офіс паспеў зрабіць шмат канкрэтных карысных рэчаў. Можна шмат крытыкаваць яго, але за пяць гадоў прадстаўніцтва Беларусі была процьма перамоваў, лабіяванне канкрэтных інтарэсаў — гэта ўсё сур'ёзныя рэчы.

Святлана Ціханоўская. Фота: «Наша ніва»

Мне падаецца, адна з вялікіх праблем усёй беларускай палітыкі ў замежжы ў тым, што палітыкі вельмі баяцца абапірацца на канкрэтных беларусаў. У нас не вырасла ніякіх палітычных партый. Падавалася б, ёсць мэта, да якой можна імкнуцца, але не хочацца турбаваць беларусаў, у іх жа прыватнае жыццё. І таму ўсе нашы палітыкі — хутчэй дыпламаты: з тымі сустрэцца, з гэтымі. Яны не моцна аб'ядноўваюць супольнасць.

«НН»: Не падаецца, што тут справа ў тым ліку ў небяспецы любых дадатковых палітычных аб’яднанняў, якія пацягнуць на новую крымінальную справу?

ЦА: Тут два моманты можна акрэсліць. Мы казалі пра лідараў першага тыпу, і нішто не замінала Леніну ці Пілсудскаму ў замежжы ствараць у будучым эфектыўныя структуры рознага кшталту. Гэта было аб'яднанне людзей дзеля здабыцця ўлады любым коштам.

Але мне падаецца, што само развіццё беларускай нацыі сёння — ужо палітычная мэта. Яна ў тым ліку пра развіццё розных інстытутаў у замежжы, што будуць карысныя для беларусаў па ўсім свеце. І на такой мэце было б рабіць палітычную кар'еру. Але палітыкі не ідуць у гэта.

Ці нават самае відавочнае — праца з Украінай. Ёсць вялікая палітычная бяда, на якую беларусаў варта было б аб'яднаць, каб аднойчы мы паказалі, як дапамагалі Украіне ратавацца, але тут сістэмна таксама вельмі мала што зроблена.

«НН»: Беларускае грамадства сёння расколатае? Калі так, што нас прымірыць і калі?

ЦА: У мяне няма дакладнага адказу, ці ёсць раскол. Хаця гэта вельмі важнае пытанне. Мне падаецца, што тут ключавая праблема вось у чым. У нас да 2020 года грамадства таксама было крыху падзеленае: заўсёды былі тыя, хто за Лукашэнку, і тыя, хто за Беларусь. І другая частка грамадства была заўсёды самадастатковая: у нас былі свае тусоўкі, грамадскія арганізацыі. Мы былі аб'яднаныя агульнымі каштоўнасцямі, якія доўгі час выпрацоўваліся. Гэта была супольнасць, якая, калі трэба, можа вывесці дзвесце тысяч чалавек на вуліцу.

А з таго боку нібыта таксама ёсць нейкая ідэя і сімвалы чырвона-зялёныя, але там усё гэта відавочна ўпіраецца ў аднаго чалавека. І няясна, наколькі людзі там гатовыя за гэтую ідэнтычнасць выходзіць, з’язджаць у эміграцыю, трываць рэпрэсіі, выхоўваць дзяцей на карысць гэтых ідэй… Няма разумення, ці ёсць там жывыя людзі ў сэнсе ідэй. Яны ўсе працуюць у кабінетах сваіх, і нібыта іх аб’яднанасць выходзіць з іх заробкаў. Я не ведаю дакладна, ці вырасла пасля 2020 года ўнутры гэтай пустой канструкцыі лукашэнкаўскай нешта жывое.

З аднаго боку, нічога такога не бачна. З іншага боку, напэўна, там ёсць людзі, якія лічаць, што яны перамаглі нейкі там Захад, з'явіліся нейкія выступоўцы-музыкі, якія па-беларуску песні спяваюць на дзяржаўных святах. Яны лічаць, можа быць, што сапраўды расце культура чырвона-зялёная. І калі яны выраслі, тады ў нас натуральны канфлікт будзе, а калі не — значыць, мы проста беларускае грамадства, якое змагаецца з Левіяфанам, з дзяржавай, а не з іншымі грамадзянамі.

Фота: «Наша Ніва»

«НН»: Як экскурсавод у мінулым, можаце параіць абавязковы топ для наведвання ў Беларусі пачаткоўцам на шляху яе спазнання?

ЦА: Пры ўсіх праблемах з захаваннем спадчыны ў нас хапае ўсяго і на любы густ.

Але калі складваць топ, у ім абавязкова павінен быць Полацк, таму што з яго пачаўся свет. Навагрудак павінен быць, бо там працягнулася ўсё. Мінск павінен быць.

Звычайна ў сталіцу едуць, каб схадзіць у цырк, «Макдональдс» (цяпер Мак.бай — НН) ці дзеля шоп-тураў, але аб'ектыўна за апошнія 200 гадоў там шмат чаго адбылося гістарычна важнага. І трэба браць экскурсаводаў і хадзіць з імі — прарэкламую тут сваіх былых калег.

Нікуды не дзенешся ад замкаў у Міры і Нясвіжы, самых захаваных, прыгожых і даследаваных. Відавочна, трэба наведаць Гародню, на якую трэба паглядзець проста, каб зразумець заходнюю Беларусь. Ну і, напэўна, Магілёў як прыклад усходняй Беларусі самастойнай.

Мне здаецца, у нас недастаткова раскрытая на агульнабеларускім узроўні яго гісторыя. А гэта такі цэнтр сапраўды самастойнага вялікага горада, аднаго з самых вялікіх у Беларусі на працягу доўгага часу. Месца, дзе захоўваліся прынцыпы Магдэбургскага права вельмі доўга.

Магілёў. Фота: «Наша Ніва»

У Беларусі ёсць гэты перакос у бок Захаду, праз яго мы цалкам забыліся на ўсходнюю частку краіны, яна нібыта не такая прыгожая, таксічная і ўсё такое. Але на самой справе ёсць што падаследаваць і чаму павучыцца. Ну і паглядзець, відавочна, ёсць што — у Магілёве захаваўся ўнікальны Свята-Нікольскі манастыр, ратуша, пешаходная вуліца з цікавымі будынкамі.

«НН»: Якая ў беларусаў стратэгія выжывання?

ЦА: Наўпрост аб'ядноўвацца. Нацыі — гэта супольнасць. Так што тут усё вельмі проста: трэба быць са сваімі. Але гэта не так проста зрабіць, як яно гучыць, бо ў самой Беларусі, аб’ядноўвацца страшна, хочацца схавацца. Шмат хто гаворыць, што яны з'язджаюць на хутары і ў вёскі, асабліва пасля 2020 года, бо тады не хацелася нікога бачыць і чуць. За мяжой цяжка аб’ядноўвацца, бо куча праблем вылазіць, якія трэба вырашаць. Але, як ні круці, для нас самая галоўная стратэгія — быць разам.

Каментары да артыкула