«Kupalinka» — narodnaja pieśnia ci aŭtarskaja? Pravilny adkaz — i takaja, i takaja

Chto nasamreč napisaŭ pieśniu

Ličycca, što jaje słovy ŭ 1921 hodzie napisaŭ paet Michaś Čarot, a muzyku — Uładzimir Teraŭski. Pieśnia, jakuju siońnia viedajuć ci nie ŭsie biełarusy, była častkaj pjesy «Na Kupalle», jakuju ŭ 1920-ch — pačatku 1930-ch hadoŭ bolš za 400 razoŭ pakazali na scenie Biełaruskaha dziaržaŭnaha teatra-1 (kolišniaja nazva Kupałaŭskaha).

Z usiaho miuzikła tolki adna pieśnia da nas i dajšła. Kali aŭtaraŭ rasstralali i ich proźviščy stała nielha pisać u piesieńnikach, «Kupalinku» paznačali jak «narodnuju». I heta nie da kanca niapraŭda. Bo padobnyja słovy sustrakajucca ŭ tekstach tradycyjnych piesień, zanatavanych u falkłornych zbornikach.

Struktura i siužet pieśni

Struktura pieśni, dyjałoh z tahaśvietnaj istotaj (u hetym vypadku Kupalinka, ale moža być i Viasna, Viaśnianka, Viaśnianačka) — davoli typovaja dla… viasnovych piesień. Tak-tak, kupałki niekatoryja falkłarysty adnosiać da viasnovaha kalandarnaha cykłu, a ŭ niekatorych biełaruskich łakalnych tradycyjach mienavita da Kupalla śpiavajuć viaśnianki.

Dyjałohi ŭ pieśniach mohuć pačynacca pytańniami:

• Viasna, što ty nam pryniesła?
• Viasna-krasna, na čym pryjšła?
• Viasna, dzie ty zimavała?
• Viasna, dzie tvaja dačka?

Mienavita apošni varyjant nas i cikavić.

Dačka Viasny moža mieć imia Marjanačka, Uljanačka, Taćcianačka ci zvacca prosta pannačka / panianačka albo viaśnianačka. «Viaśnianačkaj» mohuć łaskava zvać i samu Viasnu. Jaje vobraz u pieśniach časta błytajecca z vobrazam dački. Hety matyŭ raspaŭsiudžany ŭzdoŭž Dniapra i jaho prytokaŭ.

U zaležnaści ad adkazu Viasny vydzialajucca padsiužety:

• Viaśnianačka paśvić žyviołu; 

• Viaśnianačka šyje saročku; 

• Viaśnianačka pole harod.

Adpaviednikam pieśni z apošnim varyjantam adkazu i jość «Kupalinka», stvoranaja pa narodnych matyvach.

Dzie sustrakajucca pieśni, padobnyja da «Kupalinki»?

Padobnyja teksty sustrakajucca ŭ etnahrafičnych zbornikach XIX — pačatku XX stahodździaŭ, to-bok nadrukavanych jašče da stvareńnia pjesy «Na Kupalle». Samaja rańniaja publikacyja — u zborniku Piatra Biassonava «Biełaruskija pieśni» 1871 hoda:

Pavialičyć

Pavialičyć

A voś varyjanty sa zbornikaŭ Paŭła Šejna 1874 i 1887 hoda:

Pavialičyć

Pavialičyć

Dalej — tekst, apublikavany ŭ 1903 hodzie ŭ «Smalenskim etnahrafičnym zborniku» Uładzimira Dabravolskaha:

Pavialičyć

Niekalki varyjantaŭ z vośmaha vypuska «Biełaruskaha zbornika» Jeŭdakima Ramanava:

Pavialičyć

Pavialičyć

Pavialičyć

Hetyja pieśni zapisanyja na histaryčnaj Viciebščynie (Suražski, Vialižski, Haradocki, Viciebski paviety) i na Smalenščynie (Parecki paviet), a taksama ŭ Barysaŭskim paviecie — jak i viaśnianki z padobnym matyvam, uzdoŭž Dniapra i jaho prytokaŭ.

Bolš poźnija zapisy možna znajści ŭ zborniku «Kupalskija i piatroŭskija pieśni» sieryi «Biełaruskaja narodnaja tvorčaść». Teksty, padobnyja da znakamitaj «Kupalinki», zanatavanyja, akramia Viciebščyny, u Krupskim, Biarezinskim, Barysaŭskim, Iŭjeŭskim rajonach.

Što było pieršym — narodnyja pieśni ci tvor Čarota i Teraŭskaha?

Ci moža być tak, što zhadanyja nižej pieśni — heta ŭsio varyjanty tvora Čarota i Teraŭskaha, jakija pajšli ŭ narod? Naŭrad ci, bo teksty vielmi raznastajnyja, sa šmatlikimi varyjantami:

— Kupała, dzie tvaja dočka?
Kupała na Jvana! (paŭtarajecca paśla kožnaha radka)
— A ŭ harodzie čabor pole,
Čabor pole, ručki kole,
Čabor rvie, za płot kidaje.
Niachaj čabor śvińni źjadziać,
Śvińni źjadziać, vały zhudziać,
Vały zhudziać, koni stopčuć.
Koni stopčuć kapytami,
Małojčyki — čabatami (Sialibski s/s Biarezinskaha r.).

— Kupałačka, dzie tvaja dačka?
Kalina! (paŭtarajecca paśla kožnaha radka)
— Na sienažaci kvietki rvieć,
Kvietki rvieć, vianki ŭjeć.
Adzin źviła z čyrvonaj ružy,
Druhi źviła ź zialonaj ruty,
Treci źviła z žoŭtaj krapivy.
3 čyrvonaj ružy — lubilisia,
3 zialonaj ruty — žanilisia,
3 žoŭtaj krapivy — razyšlisia (v. Zamošša Barysaŭskaha r) i h. d.

Zahadka tekstu, identyčnaha tvoru Čarota i Teraŭskaha

Znajšoŭsia ŭsio ž adzin tekst, identyčny «Kupalincy» Čarota i Teraŭskaha.

— Kupalinka, Kupalinka,
Ciomnaja nočka,
Ciomnaja nočka,
Dzie ž tvaja dočka?
— Maja dočka ŭ sadočku
Ružu, ružu polić,
Ružu, ružu polić,
Bieły ručki kolić,
Kvietački rvieć,
Kvietački rvieć,
Vianočki źvivaje,
Vianočki źvivaje,
Ślozki pralivaje.

I hety varyjant zapisaŭ… Uładzimir Teraŭski! Tekst pachodzić z Červieńskaha rajona, papiaredniaja publikacyja — u zborniku Uładzimira Citoviča «Pieśni biełaruskaha naroda» 1959 hoda. Tam, u svaju čarhu, paznačana: «Kupalskaja pieśnia naviejšaha pachodžańnia. Apr. I. Lubana».

Kampazitar Isak Luban — aŭtar taksama muzyki da pieśni «Byvajcie zdarovy», śpiektakla «Nieścierka», filma «Hadzińnik spyniŭsia apoŭnačy» i inšych.

Niezrazumieła, ci heta narodnaja pieśnia, ci ŭsio ž aŭtarskaja, što značyć «naviejšaje pachodžańnie» ŭ hetym kantekście, čamu nie padadzienyja noty apracoŭki samoha Teraŭskaha, niama nijakich paznak pra Čarota…

U pradmovie Citovič piša, što akramia narodnych piesień uklučyŭ u zbornik tvory prafiesijnych kampazitaraŭ (ale ŭ pieraliku niama spasyłki na «Kupalinku») «i niekalki tvoraŭ samadziejnych kampazitaraŭ, jakija nabyli šyrokuju papularnaść u Biełarusi i tryvała zamacavalisia ŭ bytu našaha naroda». Ci možna nazvać Lubana «samadziejnym kampazitaram»? Naŭrad ci. «Kupalinka» chavaje jašče šmat zahadak.

Takim čynam, «Kupalinku» z poŭnym pravam možna nazvać narodnaj pieśniaj u aŭtarskaj apracoŭcy. Mahčyma, Michaś Čarot prosta ŭstaviŭ narodnuju pieśniu ŭ pjesu «Na Kupalle», a, mahčyma, paznaka Citoviča pra «naviejšaje pachodžańnie» značyć usio ž aŭtarskuju apracoŭku słoŭ.

• 8
• 0
• 0
• 0
• 0
• 1
• 0
• 0