«Mnie zdajecca, Pucin nas uciahnie ŭ vajnu». Aleksijevič vystupiła ŭ Vilni — nie abyšłosia biez moŭnaj svarki
Pakaleńnie starych akazałasia macniejšaje, a my zanadta spadziavalisia na čystyja demakratyčnyja instytuty, razvažała piśmieńnica. 28 lutaha Śviatłana Aleksijevič sustrełasia ź biełarusami Vilni. Na padziei prysutničała i «Naša Niva» — raskazvajem samaje cikavaje.
Sustreču ź piśmieńnicaj zładzili ŭ vilenskim «Zamku» — šełtary arhanizacyi Dapamoga. Na hutarku z Aleksijevič pryjšli byłyja palitviaźni, u tym liku Palina Šarenda-Panasiuk. U pačatku sustrečy joj padaravali karcinu — pałatno ŭručyła mastačka Natalla Bord, a ŭ vykupie aktyŭna paŭdzielničała Aleksijevič. Pryjšoŭ i litoŭski paet Tomas Viencłava.
Piśmieńnica raskazała pra knihu, jakuju ciapier piša — heta historyja 2020-ha ŭ Biełarusi i taho, jak źmianilisia biełarusy. U dzień pierad sustrečaj jana pahutaryła z Palinaj Šarenda-Panasiuk — Śviatłana zhadała heta ŭ pieršyja chviliny sustrečy:
«Kali jana tolki vyjšła, jana nie kazała pra nianaviść, jana kazała bolš słovaŭ lubovi. Ciapier ja vielmi šmat heta čuju, i heta adzinaje, što moža vyciahnuć nas ź piekła.
Nam składana. U nas zabrali krainu, honar, my pieražyvajem vialikaje histaryčnaje prynižeńnie.
Usio heta vielmi składana — składana heta refleksavać, z hetym žyć i havaryć pra heta. Nam patrebna šmat psichałahičnaj pracy, ale kali my razam, jaje lahčej rabić. Niejak nie pryniata ŭ nas było refleksavać, kamunizm i HUŁAH zastalisia nieadrefleksavanyja, tamu heta ŭsio i viartajecca».
Śviatłana razvažała pra toje, što śvietłaja budučynia dla biełarusaŭ budzie nie chutka, tamu nielha pastavić žyćcio ŭ čakańnie:
«Treba žyć, bo heta tvajo adzinaje žyćcio. Treba lubić, treba niešta rabić u domie, kab było pryhoža, znachodzić naležnyja słovy dla dziaciej, maładym treba atrymlivać prafiesiju, vučyć zamiežnuju movu. Novaj Biełarusi patrebnyja buduć nie tolki revalucyjaniery, nam buduć patrebnyja prafiesijanały».
Śviatłanu spytali pra 2020-ty — u čym pamylilisia biełarusy? Aleksijevič adznačyła, što vyniki pratestaŭ nielha nazvać poŭnaj parazaj, bo «niešta vyrasła ŭ našym razumieńni».
Piśmieńnica žyła ŭ centry Minska i była śviedkaj maršaŭ:
«Ranicami bačyła, jak a 5-j hadzinie mima mianie prachodzić šmat vajskovaj techniki — navat takoj, jakuju ja nikoli nie bačyła, a ja bačyła šmat techniki, kali była na vajnie ŭ Afhanistanie. A potym išli šmat ludziej. Jany byli vielmi pryhoža apranutyja — biełyja sukienki, vopratka, biełyja kvietki, takaja biełaja sutnaść — dabro, radaść, žyćcio.
Kali čytać falkłor, ja baču šmat dziciačaha ŭ narodnym usprymańni.
Nie viedaju, jak u nas zastałosia stolki idealistaŭ, što nas abaraniła ŭ historyi. Dla mianie stała zahadkaj, čamu ŭ 2020-m my tak vyjšli i dumali, što nas šmat, što Łukašenka nas nie viedaŭ, što my zusim inšyja i adbudziecca tranzit ułady».
Piśmieńnica nazvała naiŭnymi spadziavańni na mirny tranzit — maŭlaŭ, dla jaje było zrazumieła, što hety režym nie pojdzie biez kryvi. Ale biełarusy, kaža Aleksijevič, zrabili pamyłku i zabylisia na heta.
U 2020-m pakaleńnie starych akazałasia macniejšaje, razvažaje piśmieńnica. Pieramahli nie tolki ich tanki, ale i ich śvietapohlad.
«Ciapier nad nami visić pahroza hramadzianskaj vajny, jakoj ja vielmi bajusia. Łukašenka zahaniaje nas u kut, pastku. Jon nie pakidaje nam inšych šancaŭ. Ja nie Vanha i nie mahu pradkazvać, pradkazvać biessensoŭna, tamu što budučynia inšaja. Chto z nas dumaŭ, što my budziem žyć za miažoj? Ja chacieła žyć doma i ciapier chaču, ale žyćcio paviarnułasia inakš. Mahu skazać adno — mnie zdajecca, nas čakajuć vyprabavańni. I treba siabie da ich rychtavać».
Na dumku piśmieńnicy, biełarusaŭ mahło b vyratavać novaje pakaleńnie. Jana razvažaje, što kali b u nas było chacia b 5 hadoŭ u zapasie, hetaje pakaleńnie padrasło b i biełarusy stali b inšymi. Tady naŭrad ci ź biełaruskim narodam možna było b rabić toje, što ciapier adbyvajecca ŭ Biełarusi.
Ale Śviatłana kaža, što sustrečy z moładździu dajuć joj nadzieju — čas usio ž taki pieramoža. I pry hetym jość miesca škadavańniu — čas pieramoža, ale što tady z našym žyćciom?
Nastupnaje pytańnie było pra marš pravych va ŭsim śviecie. U adkaz Aleksijevič nazvała prychilnikaŭ demakratyi infantylnymi:
«My dumali, demakratyja sama pa sabie daść nam novaje žyćcio, a my možam prosta žyć i radavacca žyćciu, jak heta było ŭ Jeŭropie, i nie dumać, što demakratyju treba adstojvać. My ŭsie zanadta spadziavalisia na čystyja demakratyčnyja instytuty, na toje, što jany buduć pracavać sami pa sabie, a my možam zabaŭlacca i žyć u svajo zadavalnieńnie.
Ale nie, kožny z nas nie zrabiŭ tuju pracu, jakaja nie dała b pravym kročyć pa ŭsim śviecie. My nie chutka zmožam dać hetamu adpor, my ŭ šoku i adčai ad taho, što adbyvajecca, i elita tolki pačynaje pierabudoŭvacca, kab zrazumieć heta. Kab supraciŭlacca, treba razumieć, čamu i jak supraciŭlacca, patrebny čas heta zrazumieć».
Adzin słuchač adznačyŭ, što nie moža zhadać, kali Aleksijevič vystupała pa-biełarusku. Piśmieńnica paryravała: takuju zaŭvahu jana časta čuje. Svaje tvory, svajeasablivuju encykłapiedyju čyrvonaha čałavieka, jana pisała 40 hadoŭ:
«Usie maje piać knih — pačatak i raspad hetaj impieryi. Ja jeździła pa joj, i hetaja ideja tady havaryła pa-rusku — na ruskaj movie tady havaryli va Ukrainie, u Tadžykistanie, nie kažu pra našu častku. I tamu tak atrymałasia, što 40 hadoŭ maja aktyŭnaja mova — ruskaja. Ja napisała hetyja knihi pa-rusku, i heta nielha było havaryć pa-biełarusku.
Biełaruskaja mova zroblenaja na kamiernaj prastory. Heta staraja, dobraja mova, paetyčnaja, ja vielmi zajzdrošču, kali maładyja havorać pa-biełarusku. Heta vielmi pryhoža, ale toje, što ja rabiła, nielha pisać pa-biełarusku».
Aleksijevič nazvała siabie zakładnicaj ruskaj movy. Piśmieńnica raskazała, što sprabavała pisać pa-biełarusku i viedaje biełaruskuju movu, ale adčuła, što, kali piša pa-biełarusku, jana «nie roŭnaja sama sabie», tamu što biełaruskaj movy daŭno nie było ŭ jaje praktycy. Tamu, na jaje dumku, rabić niešta pa-biełarusku dla jaje było b nie ščyra.
Piśmieńnicy prapanavali zaraz ža pierajści na biełaruskuju movu, jana admoviłasia — maŭlaŭ, usio patłumačyła. Uziaŭ słova paet Tomas Viencłava, i arhanizatary abviaścili, što chutka treba zakančvać sustreču.
Skončyli na tryvožnym pytańni — ci ŭciahnuć Biełaruś u vajnu. Voś što dumaje piśmieńnica:
«Ja nie palityk, chacia ja i čałaviek hetaha času. Ja b nie chacieła kazać takija sumnyja rečy, ale mnie zdajecca, što Pucin nas uciahnie ŭ vajnu. Heta majo pradčuvańnie, jano ž nie abaviazkova spraŭdzicca.
Tut pačniecca vialikaja hieapalityčnaja hulnia. I my na takim hieahrafičnym miescy, što nas mohuć uciahnuć u vajnu».
«Naša Niva» — bastyjon biełaruščyny
PADTRYMAĆ
Kamientary
dalej nie čytała. bo ni krainu, ni tym bolš honar niemahčyma zabrać.