«Łukašenka zdolny damaŭlacca». Vialikaje intervju z Valeram Kavaleŭskim pra pamyłki apazicyi
Były pradstaŭnik Abjadnanaha pierachodnaha kabinieta Valer Kavaleŭski raniej vystupaŭ za cisk na Łukašenku, ale paśla źmianiŭ svaju pazicyju. U intervju «Našaj Nivie» eks-dypłamat — a ciapier kiraŭnik Ahienctva jeŭraatłantyčnaha supracoŭnictva — razvažaje, što rabić palitykam, ci iści na pieramovy z Łukašenkam i jak vyzvalać palitviaźniaŭ. A taksama adkazvaje, ci zamović sabie pašpart Novaj Biełarusi.
«Łukašenka zdolny damaŭlacca, jak i inšyja kiraŭniki aŭtarytarnych režymaŭ»
«Naša Niva»: Vy pracavali 3,5 hoda ŭ kamandzie sa Śviatłanaj Cichanoŭskaj. Jak tak atrymałasia, što vy ciapier u apazicyi da jaje?
Valer Kavaleŭski: Nie mahu skazać, što zajmaju niejkuju apazicyju asabista da Śviatłany Cichanoŭskaj ci da ludziej u jaje atačeńni, bo heta ŭsio ž vielmi ščylnaje koła, nievialikaja hrupa ludziej.
Ja taksama byŭ častkaj hetaha ruchu, zrabiŭ svoj uniosak i ŭ jaho mižnarodnaje stanaŭleńnie i, kaniečnie, maju padvyšany intares u tym, kab jon byŭ paśpiachovym, dasiahnuŭ metaŭ, jakija byli pastaŭlenyja ŭ 2020 hodzie: vyzvaleńnie palityčnych źniavolenych i praviadzieńnie svabodnych vybaraŭ u Biełarusi. Ciapier mnie zdajecca, što jak minimum ruchajemsia nie ŭ tym napramku ci tracim siły nie na toje.
Liču, što ciapier toj samy momant, kab acanić zroblenaje, namahańni i efiektyŭnaść i adkazać na pytańnie, ci relevantnaja na siońnia taja stratehija, jakaja była pryniataja ŭ 2020-2021 hodzie? Ci adkazvaje jana na tyja prablemy, jakija jość?
Patrebnaja adaptacyja da novaj realnaści. Navat Łukašenka adaptujecca, mianiajecca. Jon viadzie aktyŭnuju pieradvybarčuju kampaniju, choć i vynik pradkazalny. Ale jon budzie vykarystoŭvać hetyja vybary dziela taho, kab skončyć adnu palityku i pačać novuju ŭ adpaviednaści z tym, jak źmianiŭsia kantekst u krainie. Łukašenka zaŭvažaje prablemy ŭ Biełarusi: demahrafičnyja, pahroza niezaležnaści, ekanamičnyja i inšyja.
Taksama varta ŭličvać źmienu kantekstu: praciah vajny, pačatak razmovaŭ pra mirny praces, dzie mohuć ci nie mohuć być uličanyja intaresy Biełarusi, prychod novych palityčnych lidaraŭ jak u ZŠA, tak i ŭ Jeŭropie. Mnohija ź ich užo nie majuć emacyjnaj suviazi z padziejami 2020 hoda ŭ Biełarusi. Nie ŭsim im tak prosta zrazumieć, čamu palityka pa Biełarusi vyhladaje tym ci inšym čynam.
Kaniečnie, Łukašenka budzie raźličvać na toje, što jon praz aktyŭnuju dypłamatyju budzie damahacca źmienaŭ pazicyj našych partnioraŭ.
Pakul ja byŭ u Kabiniecie, sprabavaŭ upłyvać na dziejnaść kamandy Śviatłany Cichanoŭskaj, na paradak pryniaćcia rašeńniaŭ, pryjarytyzacyju prablem. Ź siaredziny heta nie atrymałasia zrabić, tamu ja syšoŭ. Ale heta nie značyć, što ja admoviŭsia ad svaich krytyčnych nastrojaŭ, ja starajusia ŭ hetym sensie być kanstruktyŭnym i prapanoŭvać padychody, jakija zmohuć padniać efiektyŭnaść i relevantnaść.
«NN»: Što kankretna vy b chacieli źmianić u stratehii demakratyčnych siłaŭ?
VK: Nie zabyvacca pra vyznačanyja mety i zadačy — vyzvaleńnie palitviaźniaŭ i praviadzieńnie demakratyčnych vybaraŭ. Treba heta nasyčać praktyčnaj pracaj. Varta acanić, što takoje demakratyčnaść našaha ruchu. Ci dziejničajem my zaŭsiody demakratyčna?
Zaŭvažaju prykmiety manapalizacyi peŭnych pracesaŭ, naściarožanaje staŭleńnie da inšych mierkavańniaŭ i tym bolš da krytyki. Formuła «my ni z kim nie svarymsia, my z usimi supracoŭničajem» nie pracuje. Palityčnyja lidary kažuć, što zaŭsiody hatovyja prysłuchoŭvacca da roznych mierkavańniaŭ, ale tolki prysłuchoŭvacca da ich mała, treba ich uličvać.
U hetym sensie była nadzieja na toje, što abranaja Kaardynacyjnaja Rada stanie miechanizmam dla ŭliku roznych mierkavańniaŭ. Na žal, ja naziraju, jak jana stanovicca padkantrolnaj vykanaŭčym strukturam: Abjadnanamu pierachodnamu kabinietu, Ofisu Śviatłany Cichanoŭskaj, Narodnamu antykryzisnamu kiravańniu. Tamu my nie bačym z boku Kaardynacyjnaj Rady taho, što b padpadała pad vyznačeńnie žyvoj dyskusii pa aktualnych prablemach, jakija stajać pierad demakratyčnym rucham.
«NN»: Vy šmat skazali pra misiju demakratyčnych siłaŭ. A jak vy bačycie vyzvaleńnie palitviaźniaŭ?
VK: Samy dastupny instrumient — kamunikacyja, jakaja, na moj pohlad, pavinna być adkaznaj. Jana nie pavinna stavić za metu vystaŭleńnie pahroz, napałochvańnie.
Časam možna pačuć ad palitykaŭ, što treba damahacca źniščeńnia režymu — heta vyhladaje nierealistyčna. Da hetaha nie hatovyja ni biełarusy, ni zamiežnyja partniory. Hetaja kancepcyja dyskredytavanaja daŭno.
Razam z tym režym razhladaje heta jak pahrozu. Kaniečnie, dziela taho, kab adkazać na jaje, jany buduć karystacca nahodaj dla taho, kab kansalidavać ludziej vakoł siabie.
Sankcyi — instrumient, jaki moža być vykarystany jak z admoŭnaj, tak i sa stanoŭčaj matyvacyjaj. Kali kažam pra vajnu, kaniečnie, sankcyi buduć praciahnutyja, bo Łukašenka ŭ joj saŭdzielničaje. Razam z tym jość sankcyi, jakimi možna karystacca dziela vyzvaleńnia ludziej, heta abmienny fond. Naš maralny doŭh i abaviazak dapamahać ludziam vyjści z turmaŭ. Čamu my nie možam karystacca hetymi sankcyjami jak abmiennym fondam?
Palityki zachoŭvajuć žorstkuju pazicyju, nastojvajuć na zachavańni cisku, jaki faktyčna nie dazvalaje pakazvać bolš hnutkaści. Pry hetym jany ž źviartajucca z zaklikam da zamiežnych uradaŭ być bolš hnutkimi, aktyŭnymi, prymać rašeńni, jakija vychodziać za tradycyjnyja ramki. Ale hetak pavinna być i ŭ nas. Jak možna čakać takich padychodaŭ ad inšych, kali my sami demanstrujem bieskampramisnaść ci admovu ad bolš hnutkaj palityki?
Słova «dyjałoh» apošnim časam stała amal zabaronienym. «Jak možna kazać pra dyjałoh z terarystam Łukašenkam?» «Jon niazdolny damaŭlacca». Razam z tym bačym, što zdolny, jak i inšyja aŭtarytarnyja režymy.
Ad lipienia 2024 hoda było vyzvalena z turmaŭ 250 čałaviek. U dadatak — 5 ukrainskich hramadzian, jakich vyzvalili ŭ ramkach rasijska-ŭkrainskaha abmienu. I da hetaha byli kropkavyja vyzvaleńni. Naš abaviazak — spryjać hetamu pracesu.
Možna pačuć nastojlivaje mierkavańnie, što cisk dapamoh vyzvalić hetych ludziej, adnak nie havorycca, čamu cisk nie dapamoh spynić novyja aryšty. Značyć, hetyja pracesy ŭ Biełarusi bolš składanyja, i da ich treba padychodzić bolš hnutka.
Jość deficyt prysutnaści lidaraŭ va ŭnutrapalityčnym paradku dnia. Stała pastajannym pryjarytetam pracavać na mižnarodnaj arenie.
Hetaja krytyka moža vyhladać supiarečliva mienavita ad mianie, bo mižnarodnaja palityka — maja asnoŭnaja śfiera dziejnaści. Hetym svaim mierkavańniem ja dzialiŭsia i pakul byŭ u kamandzie Śviatłany Cichanoŭskaj. U asnovie majoj pazicyi — razumieńnie, što pieramieny ŭ Biełarusi mohuć adbycca tolki dziakujučy namahańniam samych biełarusaŭ.
Zamiežnyja partniory mohuć dapamahčy nam, ale nie buduć vyrašać našy prablemy. Tym časam fokus na mižnarodnuju dziejnaść kaštuje doraha: zabiraje čas, enierhiju, uvahu. Liču, što jaho treba tracić na toje, kab raźvivać adnosiny ź biełaruskimi inicyjatyvami, viedać ich prablemy, dumać razam ab ich vyrašeńni.
Dadam jašče, što, navat niahledziačy na svaju śpiecyjalizacyju na mižnarodnaj palitycy, imknusia da pastajannaha ŭzajemadziejańnia ź biełaruskimi partniorami. Praca nad zadačaj vyzvaleńnia palitźniavolenych heta praduhledžvaje.
«NN»: Raniej vy byli za cisk na režym, ale paśla źmianili svajo mierkavańnie. Što paŭpłyvała na heta?
VK: Užo hady try tamu było zrazumieła, što sankcyi nie buduć uvodzicca chutka i efiektyŭna, nie zmohuć dasiahnuć źmieny pavodzinaŭ Łukašenki. Z dapamohaj Rasii i inšych krain režym adaptujecca da ich. Jany stvarajuć dla režymu značnyja niazručnaści, heta praŭda, ale efiekt niedastatkovy. Sankcyi treba było ŭvodzić značna chutčej, nie dazvalać abychodu, achoplivać imi bolš siektaraŭ.
Z dapamohaj sankcyj možna vyzvalać ludziej i vyrašać prablemu palitźniavolenych. Ja kažu mienavita pra prypynieńnie sankcyj. Admaŭlacca ad ich całkam va ŭmovach represij budzie niapravilnym. Prosta treba ich zrabić bolš hnutkim instrumientam dla vyrašeńnia našych zadač.
Nie treba taksama zabyvacca, što jość sankcyi, a jość abmiežavańni dla biełarusaŭ. Naprykład, ciapier značna ciažej padarožničać ludziam, jakija žyvuć u Biełarusi, bo kraina abnosicca zasłonaj. Heta nam škodzić, šturchaje ŭ niapravilnym kirunku — da ruskaha śvietu. Treba pracavać z zachodnimi partniorami, kab hetyja abmiežavańni pasłablać. Chaču adznačyć, što hetaja praca nie była zroblena naležnym čynam. Mnohija abmiežavańni, jakija byli ŭviedzieny, nieabaviazkovyja, ich možna było paźbiehnuć praz bolš aktyŭnaje i ŭpeŭnienaje ŭzajemadziejańnie z partniorami.
«Padychody Andreja Jahorava mnie impanujuć»
«NN»: U vas utvaryŭsia peŭny pracoŭny sajuz z Taćcianaj Chomič i Volhaj Harbunovaj, šmat sumiesnych mižnarodnych palityčnych vizitaŭ. Što vy robicie razam? Pra što damaŭlajeciesia z palitykami?
VK: Z Volhaj Harbunovaj my supracoŭničali ŭ Kabiniecie pa temie palitźniavolenych i praciahnuli ŭzajemadziejańnie paśla sychodu. Kali 1 žniŭnia 2024 adbyŭsia abmien rasijska-amierykanskimi źniavolenymi, heta pakazała, što navat z Pucinym možna vyrašać pytańni, kali pracavać nad hetym sistemna, sfakusavana.
My abjadnali našy namahańni, u kožnaha jość nabor viedaŭ, ekśpiertyzy sacyjalnaha kapitału, jaki patrebny dla pracy pa vyzvaleńni palityčnych źniavolenych. My abjechali 8 krain, praviali bolš za 100 sustreč, jak z pradstaŭnikami dziaržaŭ, tak i z ekśpiertami, pradstaŭnikami parłamienckich struktur, dziela taho, kab raskazvać pra pracesy ŭ Biełarusi, prajavy źmieny kantekstu, i toje, što źjaŭlajecca aknom mahčymaściej, jakoje my nie možam ihnaravać. U svajoj pracy my, kaniečnie, uzhadvajem pra pahrozu niezaležnaści Biełarusi, pra intaresy Biełarusi, jakija pavinny być adlustravanyja ŭ mirnych pahadnieńniach pa Ukrainie. Darečy, nie liču, što Łukašenku tam miesca. Treba šukać inšyja, bolš nadziejnyja miechanizmy zabieśpiačeńnia intaresaŭ Biełarusi.
«NN»: Składajecca takaja situacyja, što adny prychodziać z pazicyjaj praciahvać cisk, a inšyja vystupajuć za dyjałoh z uładami Biełarusi. Ci čujuć vašu pazicyju zamiežnyja palityki?
VK: Biezumoŭna. U partnioraŭ jość mahčymaść paraŭnać pazicyi, jany da hetaha adkrytyja. My nie prykryvajemsia imionami palityčnych lidaraŭ. Havorym pra toje, što jość kankretnaja prablema, jość šlachi da jaje vyrašeńnia, zaklikajem da bolš aktyŭnych dziejańniaŭ.
«NN»: Ujavim situacyju, što paśla vybaraŭ Łukašenka pastavić umovu: chaj Zachad pryznaje maju lehitymnaść, tady ja vyzvalu palitźniavolenych. Jakaja pazicyja budzie ŭ vas?
VK: Prosta vypuścić ludziej — heta nie vyrašaje kryzis u Biełarusi. Jość prablema represij, jakija nie spyniajucca, jany vychodziać pa-za nacyjanalnyja miežy. Užo ŭ 2021 hodzie źjavilisia prablemy z abmienam dakumientaŭ, byli sproby daciahnucca da ludziej za miažoj, nie davać im mahčymaści dla lehalizacyi. Hetyja transnacyjanalnyja represii pavinny być admienienyja. Łukašenka ŭ luby momant moža admovicca ad zabarony abmienu pašpartoŭ za miažoj ci vydačy siertyfikataŭ, nieabchodnych dla lehalizacyi. Ci ad sprobaŭ pieraškadžać atrymańniu adukacyi za miažoj.
Kali kazać pra lehitymnaść, to jana lidaram nadajecca narodam, jaki hałasuje na demakratyčnych vybarach. Kazać pra adnaŭleńnie lehitymnaści Łukašenki ŭ vyniku palityčnaj kampanii 2025 hoda nie vypadaje praź jaje nieadpaviednaść demakratyčnym normam. Adnak treba i ŭśviadomić, što jon pryznajecca de-fakta kiraŭnikom krainy, jaho rašeńni mižnarodnaj supolnaściu nie asprečvajucca, i hetaja situacyja praciahniecca paśla 26 studzienia.
«NN»: Ci jość u vas kantakt z pradstaŭnikami režymu Łukašenki? Na jakim uzroŭni?
VK: Kantakty jość, ale na jakim uzroŭni, pa zrazumiełych pryčynach, nie mahu raskryvać. Abmien infarmacyjaj isnuje, jość abmien mierkavańniami, reakcyjami na padziei. Heta dapamahaje ŭ pracy, dla razumieńnia taho paradku dnia, jaki chvaluje biełarusaŭ u samoj krainie.
«NN»: Były śpikier Kaardynacyjnaj Rady Andrej Jahoraŭ blizki vam pa pohladach?
VK: Tak. My nie kaardynujem dziejnaść, ale jaho hołas važny. Adzin z tych ludziej, jaki zrabiŭ šmat dla raźvićcia hramadzianskaj supolnaści ŭ Biełarusi. U jaho hłybokija viedy, kampietencyi, maje vydatnuju reputacyju siarod partnioraŭ. Jaho padychody mnie impanujuć.
Liču, što jaho varta čuć nie tolki mnie, ale i palitykam, jakija kažuć, što pradstaŭlajuć biełaruskaje hramadstva za miažoj. Uličvać, nie tolki čuć.
«NN»: Jakija jość vyniki pracy vašaha Ahienctva? Kaho vy pradstaŭlajecie?
VK: Chtości pracuje nad pytańniami ekałohii, chtości — nad pravami čałavieka, chtości — nad prablemami supolnaściaŭ i inšaje. Pradstaŭlenaść u našym płanie nie zusim relevantny paramietr, jość prablema — my jaje sprabujem vyrašać.
Temy, jakija my pryniali da pracy, — pahroza niezaležnaści Biełarusi, mirny praces, raźvićcio jeŭraatłantyčnaha supracoŭnictva. Siarod partnioraŭ Biełarusi na hetym šlachu Jeŭrasajuz i niekatoryja nacyjanalnyja ŭrady, Paŭnočnaja Amieryka, Vialikabrytanija, Arhanizacyja Abjadnanych Nacyj, Rada Jeŭropy, ABSIE, NATA. Tyja arhanizacyi, krainy, jakija mohuć dapamahać nam adstojvać niezaležnaść, zabiaśpiečvać našy nacyjanalnyja intaresy. Tematyka pa vyzvaleńni palitviaźniaŭ źjaŭlajecca častkaj ahulnaha kantekstu, ale ŭsio ž staić paasobku ad dziejnaści samoj Ahiencyi.
«NN»: Kolki ludziej pracuje ŭ Ahienctvie?
VK: Try čałavieki.
«Časta prymalisia rašeńni pa pašparcie biez majho ŭdziełu, niekatoraja infarmacyja zastavałasia mnie niedastupnaja»
«NN»: Ci jość inicyjatyva Ofisa Cichanoŭskaj ci Kabinieta, jakuju vy ličycie dobraj, što atrymałasia?
VK: Śviatłana Cichanoŭskaja praciahvaje mieć dostup na vysoki mižnarodny palityčny ŭzrovień. Jana moža raskazvać pra situacyju ŭ Biełarusi, demakratyčnyja pamknieńni biełarusaŭ, zaklikać adździalać našu krainu ad Rasii. Hetaja praca robicca jakasna.
«NN»: Vy raskrytykavali pašpart Novaj Biełarusi. U mnohich źjaviłasia pytańnie, čamu tady vy syšli z Kabinieta i nie praciahnuli pracu nad prajektam. Jak možacie heta patłumačyć?
VK: U mianie było šmat pryčyn, kab syści z Kabinieta, i ja moh heta zrabić značna raniej, ale dalej užo nie moh zastavacca ŭ hetaj kamandzie.
Pašpartny prajekt ad pačatku byŭ niaprostym, naŭprost udzielničali ŭ im Śviatłana Cichanoŭskaja i najbližejšy jaje daradca. Časta prymalisia rašeńni biez majho ŭdziełu, niekatoraja infarmacyja zastavałasia mnie niedastupnaja, mnie było składana realizoŭvać svajo bačańnie i vykonvać zadačy.
Darečy, byli kankretnyja prapanovy ad mianie nie tolki pa pašpartnym prajekcie, ale i pa ŭnutranaj palitycy, pa źniešniaj, ale jany nie byli padtrymanyja. Kali niama mahčymaści realizoŭvać svajo bačańnie, to treba pahadzicca vykonvać čužoje ci sychodzić. Ja vyrašyŭ syści.
Ja pieradaŭ usie napracavanyja viedy, kantakty, jakija byli nieabchodnyja dla realizacyi pašpartnaha prajekta. Paviedamiŭ Ofisu, što adkryty da kansultacyj, dapamohi ŭ pryznańni dakumienta. Ale da mianie bolš nie viartalisia ź niejkimi pytańniami, udakładnieńniami.
Ad taho času było vielmi mała kamunikacyi ad prajektnaj kamandy, Ofisa pra toje, jak raźvivajecca prajekt. Tamu ja sa ździŭleńniem daviedaŭsia, što jany ŭžo razasłali hetyja ŭzory dakumientaŭ, nie infarmujučy biełarusaŭ, jakaja praca zroblena ŭ intaresach hramadskaści.
«NN»: Ci budziecie vy afarmlać pašpart?
VK: Na siońnia ja nie baču, kab maje zaŭvahi byli pryniatyja da ŭvahi. Dumaju, tam jość techničnyja i arhanizacyjnyja rečy, jakija treba palapšać. Niezrazumiełaja i ekanomika prajekta, z čaho składajecca cana za pašpart. Spadziajusia, ad ofisa i pašpartnaha centra budzie bolš adkazaŭ na pytańni hramadskaści. Pakul naziraju, jak budzie raźvivacca situacyja.
Kavaleŭski raskrytykavaŭ pašpart Novaj Biełarusi i raskazaŭ, što źbiraŭsia rabić inakš
Kavaleŭski: Intaresy Biełarusi ŭ mirnych pieramovach pa Ukrainie nielha ihnaravać
Ci hatovy Kavaleŭski vieści pieramovy ź Viktaram Łukašenkam?
Eks-namieśnik Cichanoŭskaj Valer Kavaleŭski stvaryŭ Ahienctva jeŭraatłantyčnaha supracoŭnictva
Kamientary