Daśledavańnie vyjaviła ŭ Hrodnie 285 varožych Biełarusi nazvaŭ vulic. Voś jak prapanujuć ich pierajmienavać
285 tapanimičnych abjektaŭ u Harodni majuć prapahandyscki saviecki abo rasijski kałanijalny charaktar, tamu ich treba pierajmienavać — takimi ličbami padzialiŭsia Aleś Čajčyc z hieraldyčnaj rady «Pahonia» ŭ novaj častcy daśledavańnia pa dekamunizacyi.
Raniej prajekt pa dekamunizacyi haradskoj prastory ŭžo byŭ prezientavany pa Minsku — «Naša Niva» raskazvała pra dramatyčnuju situacyju z tapanimijaj u stalicy, dzie rasijskich dziejačaŭ kultury i navuki šanujuć udvaja bolš za biełaruskich. U vyniku minimum 538 abjektaŭ u stalicy patrabujuć pierajmienavańnia.
U Hrodnie situacyja krychu lepšaja: ahułam nazvy 66% praanalizavanych tapanimičnych abjektaŭ u horadzie źjaŭlajucca palityčna niejtralnymi i nie patrabujuć zamieny. Praŭda, tak atrymałasia za košt niejtralnych nazvaŭ u honar pryrody ci abjektaŭ infrastruktury i ekanomiki.
Što jašče asablivaha ŭ Hrodnie? Dla horada charakternaja najbolšaja kolkaść nazvaŭ u honar niesavieckich dziejačaŭ navuki i kultury Biełarusi: takich nazvaŭ u paŭtara razu bolš, čym nazvaŭ u honar rasijskich dziejačaŭ navuki i kultury. Siarod ich pieradusim nazvy ŭ honar udzielnikaŭ paŭstańnia 1863 hoda. Ale pa fakcie heta ŭsio roŭna ŭsiaho 15 nazvaŭ u horadzie.
Jašče adna razynka tapanimii Hrodna na kantraście ź Minskam i inšymi abłasnymi haradami — poŭnaja adsutnaść nazvaŭ u honar haradoŭ i hieahrafii Rasii i inšych byłych respublik SSSR.
Ad čaho kankretna prapanujuć pazbavicca historyki?
Siarod 285 abjektaŭ, pierajmienavańnie jakich pryznanaje patrebnym ci pažadanym, 181 uvohule nie maje dačynieńnia da Biełarusi i jaje historyi. Samyja abjomnyja katehoryi tut — heta nazvy ŭ honar savieckich i rasijskich vajskoŭcaŭ (maršałaŭ, hienierałaŭ, hierojaŭ Savieckaha Sajuza), a taksama ŭšanavańnie pamiaci rasijskich balšavikoŭ i dziejačaŭ savieckaha režymu, nijak nie źviazanych z našaj krainaj.
«Daminavańnie savieckich nazvaŭ u histaryčnym centry Hrodna padajecca asabliva niedarečnaj, zvažajučy na amal 900-hadovuju historyju horada, u tym liku jahonyja častkova staličnyja funkcyi ŭ roznyja hady ŭ časy Rečy Paspalitaj», — adznačaje inicyjatar, publicyst i siabar Hieraldyčnaj rady «Pahonia» Aleś Čajčyc, padkreślivajučy, što pryjarytet u spravie pierahladu tapanimii — heta viartańnie palityčna niejtralnych spradviečnych nazvaŭ. U tym liku heta tyčycca nazvy samoha horada.
«Nazva «Hrodna» sama pa sabie źjaŭlajecca artefaktam zamiežnaha panavańnia, budučy formaj histaryčnaj nazvy «Horadnia»/«Horadzien», jakaja prajšła praz pałanizacyju ŭ časy Rečy Paspalitaj i polskaha kulturnaha panavańnia, a paśla —praz rusifikacyju ŭ časy carskaj Rasii. U vyniku forma «Horadnia» pieratvaryłasia ŭ polskuju formu «Grodno», jakaja paźniej była adaptavanaja ŭ rasijskaj movie jak «Hrodno», paśla čaho «viarnułasia» ŭ savietyzavanuju aficyjnuju biełaruskuju movu jak «Hrodna», — adznačajecca ŭ daśledavańni.
Jak i ŭ prajekcie pa dekamunizacyi Minska, u daśledavańni pryvodziacca prykłady histaryčnych nazvaŭ vulic, viartańnie jakich mahło b być adnym z elemientaŭ vyzvaleńnia karty Harodni ad tapanimii, naviazanaj padčas rasijskaha i savieckaha panavańnia. Tak, vulica Astroŭskaha, nazvanaja ŭ honar rasijskaha piśmieńnika, mahła b znoŭ stać vulicaj Stanisłava Aŭhusta Paniatoŭskaha, vulica kamunista Vałkoviča — Paŭnočnaj, Kastryčnickaja — być histaryčnym Rynačnym zavułkam, Kašavoha — Vialikaj Trajeckaj, Lenina — Safijskaj, Maksim Horkaha — Haradnickaj zastavaj, Savieckaja — Sabornaj ci Daminikanskaj, Sacyjalistyčnaja — Paštovaj ci Bazarnaj.
Z poŭnym śpisam prapanovaŭ i vynikami daśledavańnia možna aznajomicca pa spasyłcy. U budučyni płanujecca prezientavać prajekty pa dekamunizacyi tapanimii i inšych haradoŭ Biełarusi.
«Tema moža padacca nieaktualnaj i ŭtapičnaj na siońniašni čas. Ale chto heta budzie rabić, kali nie ciapierašniaja hramadzianskaja supolnaść? Kab u momant, kali heta sapraŭdy stanie patrebna, užo była jakasna padrychtavanaja pazicyja», — tłumačyć patrebu hetaj pracy Aleś Čajčyc.
Kamientary
Tak i my vierniem usie našyja biełaruskija nazvy. Za adnu noč.