Сусветна вядомы «ўкраінскі мастак польскага паходжання» Генрык Семірадскі, аўтар знакамітых «Паходняў Нерона», насамрэч паходзіць з беларускай шляхты.
Бронзавы помнік Семірадскаму адкрылі каля паўночнага корпуса Харкаўскага нацыянальнага ўніверсітэта імя В. Н. Каразіна да 220-годдзя навучальнай установы. Пра гэта паведамляе прэс-служба гарадской рады.
Украінскія медыя згадваюць пра тое, што мастак нарадзіўся ва Украіне і атрымаў адукацыю ў Харкаўскім універсітэце, пра яго польскае паходжанне, але ні словам не згадваюць Беларусь, адкуль выйшлі ўсе яго продкі і з якой звязаная яго творчасць у большай меры, чым з Украінай.
Генрых Семірадскі нарадзіўся 12 (24) кастрычніка 1843 года ў сяле Нова-Белгарад Харкаўскай губерні, але гэта звязана выключна з тым, што ўланскі полк, у якім ротмістрам служыў ягоны бацька Іпаліт, быў раскватараваны ў гэтым горадзе.
Сам жа бацька быў шляхціцам Навагрудскага павета, а маці, Міхаліна Прушынская, якая ездзіла следам за сваім мужам, нарадзілася ў Каралішчавічах пад Мінскам. Хрысціў малога дзядзька Міхаліны Гектар Прушынскі, слуцкі абшарнік, які быў генерал-маёрам таго самага палка.
«Польскае паходжанне»
Што тычыцца «польскага паходжання», то, калі не лічыць спаланізаванасці шляхты, яно не прасочваецца зусім.
Як высветліў беларускі даследчык Зміцер Юркевіч, першыя згадкі пра Семірадскіх у Вялікім Княстве Літоўскім адносяцца да самага пачатку XVII стагоддзя — у 1602 годзе адзін з прадстаўнікоў роду займаў урад лідскага стольніка.
Натуральна, што ў крыніцах, прысвечаным «польскаму мастаку», прозвішча Семірадскага звязвалася з назвай польскай вёскі Семірадзь, што ў Сандамірскай зямлі. Гэтаму няма ніякага пацвярджэння.
Самі Семірадскія герба «Траска» з Мінскай губерні, пацвярджаючы сваё шляхецтва, пісалі, што іх продак перабраўся з Падолля, і што прозвішча яго гучала інакш — Сяміградскі. Падолле мяжуе з Трансільваніяй, якая ў нашых краях была вядомая як Сяміграддзе. Стэфан Баторый, які паходзіць з гэтых краёў, быў князем сяміградскім.
Прозвішча сапраўды пісалася інакш, толькі ў сярэдзіне XVIII стагоддзя Сяміградскія канчаткова сталі Семірадскімі. Але дакладных звестак пра перасяленне ў ВКЛ роду Сяміградскіх таксама не выяўлена.
Не выключана, што гэта проста выдуманая легенда, каб падвысіць свой статус, чым займаліся многія шляхецкія рады. Куды больш верагодна, што назва паходзіць ад якой-небудзь беларускай вёскі, якой гэты род першапачаткова валодаў. Мёры далі назву роду Мірскіх, чаму б якім-небудзь старажытным Сямурадцам пад Туравам не даць імя Семірадскім?
Пра паходжанне сям'і маці вядома больш. Род паходзіць са Старой Прошанкі на Падляшшы. Як і роды Манюшкаў, Арэшкаў і Анцутаў, Прашынскія пасля адабрання Падляшша ў склад Польскай Кароны з часам перабраліся ў Вялікае Княства Літоўскае, дзе дасягнулі вялікіх поспехаў. Прушынскія аселі на Міншчыне, валодалі Лошыцай, Трасцянцом, Новым Дваром і Каралішчавічамі, а таксама іншымі маёнткамі ў Ваўкавыскім, Ашмянскім і Навагрудскім паветах.
«Украінскі мастак»
Бацькі Генрыка заахвочвалі яго для малявання, але не лічылі, што гэтая справа можа пракарміць сына, таму хлопец скончыў у 1864 годзе фізіка-матэматычны факультэт Харкаўскага ўніверсітэта. Ва ўніверсітэце выкладаў хросны бацька Генрыка, прафесар Аляксандр Міцкевіч, малодшы брат Адама Міцкевіча, а таксама многія выпускнікі зачыненага Віленскага ўніверсітэта.
Але станаўленне Семірадскага як мастака звязанае не з Украінай, а з Расіяй. У 1864 годзе насуперак волі бацькоў Генрык едзе ў Санкт-Пецярбург, каб паступіць у Акадэмію мастацтваў.
Семірадскі па ўзросце не мог быць вучнем і спадзявацца на пенсію пасля заканчэння акадэміі. Генрык паступіў як вольны слухач, але праз два гады дамогся пераводу сябе ў лік вучняў. За сваю дыпломную карціну «Давер Аляксандра Македонскага да лекара Філіпа» ён атрымаў залаты медаль і права на шматгадовую вандроўку па краінах Еўропы за казённы кошт.
У 1873 годзе Семірадскі прыехаў у Каралішчавічы, радзіму маці, дзе закахаўся ў сваю стрыечную сястру Марыю. У тым жа годзе яны, з дазволу Папы Рымскага, які патрабаваўся пры блізкароднасных шлюбах, ажаніліся. Расійскія аўтары высакамерна пішуць, што жонка была з «глушы», але «хутка змагла адаптавацца да арыстакратычнага атачэння мужа, асвоіла італьянскую мову і заняла «дастойнае месца» ў яго жыцці», яўна маючы слабое ўяўленне пра род Прушынскіх і шляхецкую культуру ў той час.
У Рыме, куды мастак выправіўся пасля жаніцьбы, Семірадскі стварыў свой галоўны шэдэўр на тэму старажытнага Рыма, якая стала магістральнай у яго творчасці. Карціна «Светачы хрысціянства» стала вядомай яшчэ да свайго завяршэння. Паглядзець на маштабнае палатно, якое адлюстроўвала здзекі з хрысціян, прыйшоў і вялікі брытанскі мастак Лоўрэнс Альма-Тадэма, які таксама зрабіў сабе імя на адлюстраванні антычнасці.
У беларускай «глушы»
І хоць мастак вырашыў стала пасяліцца ў Рыме, але ад расійскага падданства не адмовіўся, рэгулярна дасылаў свае творы на акадэмічныя выстаўкі ў Пецярбург і пастаянна прыязджаў на радзіму ў Беларусь.
Мастак пакінуў на беларускіх землях шмат мастацкай спадчыны, з якой не ацалела анічога. Карціны Семірадскага былі ў сядзібных дамах у Вольне, Гнезне, Красным Беразе, Вялікіх Навасёлках, Масалянах, Раванічах, Ракішках і, вядома, Каралішчавічах.
Маляваў і мясцовыя краявіды. На малюнкі 1873 года патрапілі касцёл у Каралішчавічах і масток у Раванічах. Тады ж з-пад яго пэндзля выйшла алейная праца «Пейзаж над Свіслаччу», на якой, як лічаць беларускія краязнаўцы, таксама адлюстраваны Каралішчавічы.
У сядзібе сваякоў Васілеўскіх і Цюндзявіцкіх у Гародні пад Оршай, дзе Семірадскі бываў шмат разоў, мастак размаляваў ледзь не ўсе пакоі. Салон для гульняў мастак ператварыў у альтанку, сталовую Семірадскі ўпрыгожыў намаляванымі галінкамі клёну, дуба і ясеня, на якіх сядзелі птушкі розных відаў. Бібліятэку размаляваў палявымі кветкамі, галінкамі язміну і пчоламі, якія былі заняты зборам ураджаю, або ляцелі кудысьці, па сваіх пчаліных справах. У кабінеце на столі быў намаляваны велізарны арол, а ў перадпакойчыку, таксама на столі, мастак адлюстраваў сокала. Натуральна, у драўлянай сядзібы не было ніякіх шанцаў перажыць войны і ліхалецці.
Памёр мастак у 1902 годзе ў маёнтку Стшалкаў, купленым ім для адпачынку пад Лоддзю. Спачатку быў пахаваны з бацькамі, але праз год палякі перанеслі яго парэшткі ў Крыпту заслужаных у Кракаве. Гэта ў цэлым і ўсё, што звязвае мастака з Польшчай.
З усёй багатай спадчыны Семірадскага ў Беларусі на сёння захоўваецца ўсяго два творы: дыпломная карціна «Давер Аляксандра Македонскага да лекара Філіпа», якую выпрасіла Алена Аладава з фондаў Траццякоўскай галерэі для адроджанага Мастацкага музея ў Мінску, і невялічкая па памерах карціна, сёння вядомая пад назвай «Біблейскі сюжэт», якая выстаўляецца ў зале рускага жывапісу ў пінскім музеі Беларускага Палесся.
«Наша Нiва» — бастыён беларушчыны
ПАДТРЫМАЦЬ
Каментары